God de Vader opgenomen in fraaie console

Op 17 september 2021 is een bruikleenovereenkomst getekend door de burgemeester van Zutphen en de Stichting Walburgiskerk Zutphen. Met de ondertekening gaf de gemeente Zutphen de sculptuur voor eeuwig in bruikleen aan de Stichting Walburgiskerk Zutphen.

 Presentatie van de teruggeplaatste sculptuur van God de Vader in de Walburgiskerk

Herman Krans, bestuurslid van de Stichting Walburgiskerk Zutphen, neemt als eerste spreker het woord. Hij schetst in vogelvlucht de aanleiding voor deze bijeenkomst , die begint in 2016.

De Walburgiskerk werd op verzoek van de Protestantse Gemeente Zutphen in 2016 overgenomen door de Stichting Oude Gelderse Kerken. Om de exploitatie van de kerk rendabel te maken, werd besloten vloerverwarming aan te leggen. Tijdens het archeologisch onderzoek, dat voorafgaand aan de graafwerkzaamheden werd uitgevoerd, werd een sculptuur van God de Vader uit de vijftiende eeuw gevonden. De sculptuur is van zandsteen, en is 43 bij 55 centimeter groot. Omdat de Walburgiskerk een archeologisch rijksmonument is, en onder de Erfgoedwet valt, zijn vondsten in de ondergrond eigendom van de depothouder; de gemeente Zutphen. De sculptuur zou daarom in het gemeentelijk depot van bodemvondsten terechtkomen. Vele partijen hebben samengewerkt om de gedeelte wens om de sculptuur terug te plaatsen in de Walburgiskerk vandaag mogelijk te maken.

Krans noemt de betrokken partijen op: de Stichting Walburgiskerk Zutphen (verantwoordelijk voor de exploitatie van de kerk), de Stichting Oude Gelderse Kerken (eigenaar van de kerk), de gemeente Zutphen en de Vrienden van de Walburgiskerk.

De toonkast is vervaardigd door ontwerper Michael Beer. Restaurator Aafje Bouwhuis adviseerde over de kleur van de toonkast. Beeldend kunstenaar Saskia Obdeijn maakte lijntekeningen in de kast van de ontbrekende delen van het altaarstuk, waar de sculptuur volgens een reconstructie onderdeel van uitgemaakt heeft. Het altaarstuk verbeeldde de Heilige Drie-eenheid, met links Christus, afgebeeld als koning, in het midden de Heilige Geest, afgebeeld als duif, en rechts God de Vader.

Het verhaal van de sculptuur ontrafeld

Kunsthistorica dr. Elisabeth den Hartog van de Universiteit van Leiden heeft na de vondst het verhaal van de sculptuur ontrafeld. Zij neemt ons mee in haar zoektocht.

Wat raadselachtig was, was dat de sculptuur ondersteboven in de ondergrond lag, met de neus naar beneden. In deze houding werden in vroeger tijden misdadigers begraven. De sculptuur toont een man met een kroon op, met aan zijn voet een vogel. De kroon en de vogel zijn beschadigd. Eén hand is afgebroken, waardoor we niet weten of de figuur iets in zijn hand droeg.

Is het een beeld van Jezus, en verbeelden de attributen zijn koninklijke afkomst? Oudtestamentische koningen werden vaak afgebeeld alsof zij uit een bloem kwamen. Maar deze figuur komt niet uit een bloem, maar uit een wolk. Den Hartog zegt hierover: ‘Als je uit een wolk komt, kom je uit de hemel, en ben je God.’

Het betreft dus een sculptuur van God de Vader. Maar wat betekent de vogel? Is dit de duif oftewel de Heilige Geest van de Heilige Drie-eenheid? Den Hartog: ‘Als dat het geval geweest zou zijn, zou de vogel niet aan de voeten afgebeeld zijn, want de figuren van de Heilige Drie-eenheid zijn in rang gelijk en worden daarom altijd op gelijke hoogte afgebeeld.’

In onder andere de jaren 1566, 1572 en 1588 werd door beeldenstormers het aangezicht van godsbeelden beschadigd. Den Hartog toont hiervan een aantal voorbeelden. Het aangezicht van deze sculptuur, die toch overduidelijk God de Vader voorstelt, is niet beschadigd. En wat wel beschadigd is, zijn juist de attributen: de kroon, de vogel aan de voeten, en de hand. Dit duidt erop dat het beeld niet werd beschadigd door beeldenstormers.

Waarom werd het beeld dan beschadigd, en ondersteboven als fundering in de vloer gestort?

De kroon die God de Vader draagt is een keizerskroon uit de 14^e eeuw. In de 14^e eeuw werd God in plaats van met een pauselijke tiara ook wel met een kroon afgebeeld, oftewel; koningen en keizers lieten zich als God afbeelden. Is God de Vader hier afgebeeld als een koning, en zijn de kroon, de vogel, en vermoedelijk datgene wat de figuur in de hand had, de symbolen van het koningschap?

Zutphen viel tussen 1477 en 1492 onder de heerschappij van Maximiliaan van Oostenrijk. Daarom is God de Vader hier vermoedelijk afgebeeld als een Duitse koning. Zutphenaren hadden een hekel aan deze heerser. Toen de heerschappij van Maximiliaan eindigde, is het plausibel dat de attributen die verwijzen naar zijn heerschappij werden vernietigd, en dat het beeld daarna – om af te rekenen met de herinnering aan de overheerser – in de vloer werd gestort, als fundering.

De reden waarom de sculptuur beschadigd is en eeuwen lang in de ondergrond verborgen heeft gelegen, is dus het gevolg van de afkeer van de Zutphenaren van Maximiliaan van Oostenrijk. Doordat de sculptuur begraven werd, bleef het aangezicht van God de Vader bespaard in de beeldenstormen, die in latere jaren volgden.

Volgens Den Hartog was de sculptuur onderdeel van een altaarstuk. De reconstructie hiervan is zichtbaar gemaakt in de toonkast, waarin de sculptuur wordt tentoongesteld.

Gedicht

Voormalig stadsdichter Tim Pardijs draagt het gedicht Kleurenpracht voor dat hij schreef ter ere van deze gelegenheid. Het aanvaarden van de opdracht vergde de nodige moed, naar zijn zeggen, vanwege de grootsheid van het onderwerp. Maar in de eerste zin van het gedicht wordt al duidelijk dat hij het onderwerp omarmd heeft: ‘Ik heb God gevonden.’

Tekenen van de bruikleenovereenkomst

Annemieke Vermeulen, burgemeester van Zutphen, houdt een korte toespraak. Zij zegt dat de sculptuur nu teruggaat naar waar deze thuishoort, en dat dit gevoelsmatig klopt: ‘God is terug in de kerk.’ Zij benadrukt dat het geen expositiebruikleen betreft, maar een eeuwigdurende bruikleen. Dan volgt een afsluitende woord door Wout Kruidenier, vicevoorzitter van de Stichting Oude Gelderse Kerken. Ook hij benadrukt het unieke karakter van de overeenkomst: ‘Het retourformulier is niet aangehecht.’

Daarna wordt de eeuwigdurende bruikleenovereenkomst getekend door Annemieke Vermeulen namens de gemeente Zutphen en Wout Kruidenier namens de Stichting Oude Gelderse Kerken, waarna iedereen de prachtige sculptuur kan bewonderen, en kan genieten van een gezellige borrel.

Lees het artikel:  God de Vader is weer thuis